Η φαρμακογονιδιωματική είναι ο κλάδος της φαρμακολογίας που ασχολείται με την επίδραση της γενετικής παραλλαγής στην ανταπόκριση των φαρμάκων σε ασθενείς μέσω της συσχέτισης της γονιδιακής έκφρασης ή των πολυμορφισμών ενός νουκλεοτιδίου (σημειακές μεταλλάξεις SNPs) με την αποτελεσματικότητα ή τοξικότητα του φαρμάκου. Στόχος του είναι η ανάπτυξη ορθολογικών μέσων για τη βελτιστοποίηση της φαρμακευτικής θεραπείας, σε σχέση με τον γονότυπο των ασθενών, ώστε να εξασφαλιστεί η μέγιστη αποτελεσματικότητα με ελάχιστες δυσμενείς επιπτώσεις.
Τέτοιες προσεγγίσεις υπόσχονται την έλευση της εξατομικευμένης ιατρικής, στην οποία τα φάρμακα και οι συνδυασμοί φαρμάκων βελτιστοποιούνται για τη μοναδική γενετική σύνθεση κάθε ατόμου. Η φαρμακογονιδιωματική είναι η πλήρης εφαρμογή γονιδιώματος της φαρμακογενετικής, η οποία εξετάζει τις αλληλεπιδράσεις ενός γονιδίου με φάρμακα.
Η φαρμακογονιδιωματική είναι η μελέτη του πώς η γενετική κληρονομιά ενός ατόμου επηρεάζει την ανταπόκριση του οργανισμού στα φάρμακα. Ο όρος προέρχεται από τις λέξεις φαρμακολογία και γονιδιωματική και είναι έτσι η σύνθεση της φαρμακευτικής και της γενετικής.
Παρά το δοκιμαστικό στάδιο προ της έγκρισης ενός φαρμάκου οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορούν να συμβούν. Μια μελέτη του1998 των νοσηλευόμενων ασθενών που δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Αμερικανικής Ιατρικής Εταιρείας ανέφερε ότι το 1994, οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις φαρμάκων αντιπροσώπευαν περισσότερα από 2,2 εκατομμύρια σοβαρές περιπτώσεις και πάνω από 100,000 θανάτους, καθιστώντας τις ανεπιθύμητες ενέργειες (ADRs) μία από τις κύριες αιτίες νοσηλείας και θανάτου στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ξέρετε πώς το ήπαρ σας μεταβολίζει τα φάρμακα που παίρνετε; Είστε αργός, κανονικός ή γρήγορος μεταβολιστής; Οι δόσεις φαρμάκων βασίζονται σε φυσιολογικούς μεταβολιστές. Αν είστε αργός ή γρήγορος μεταβολιστής, αυτό μπορεί να αλλάξει δραστικά την αποτελεσματικότητα και / ή τις παρενέργειες του φαρμάκου σας. Μπορεί επίσης να επηρεάσει το πώς τα φάρμακά σας μεταβολίζονται μεταξύ τους. Το δείγμα DNA σας θα αποσταλεί σε ένα εργαστήριο το οποίο θα αναλύσει για τυχόν γενετικές παραλλαγές εντός της οικογένειας των ενζύμων Cytochrome 450. Αυτά τα ένζυμα υπάρχουν κυρίως στο ήπαρ για να βοηθήσουν να μεταβολιστούν το 70-80% των φαρμάκων που συνταγογραφούνται σήμερα.
Παρόλο που όλοι μπορούν να επωφεληθούν από τα DNA Test φαρμακογονιδιωματικής , είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για ασθενείς σε συγκεκριμένες κατηγορίες φαρμάκων όπως αντιπηκτικά, ψυχιατρικά ή αντικαταθλιπτικά και φάρμακα για καρδιαγγειακές παθήσεις.
Ενδεικτικά να αναφέρουμε τις στατίνες όπως την ατορβαστατίνη, σιμβαστατίνη , πιταβαστατίνη για την υπερχοληστερολαιμία τους β-αναστολείς όπως η νεμπιβολόλη, μετοπρολόλη και καρβεδιλόλη για τον καρδιακό ρυθμό και την υπέρταση, την κλοπιδογρέλη στην κατηγορία των αντιπηκτικών. Επίσης την φαρμακευτική αγωγή για τον πόνο όπως τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, τα οπιοειδή όπως την κωδείνη, τραμαδόλη φεντανύλη και άλλα. Την σιταλοπράμη, μιρταζαπίνη, βενλαφαξίνη, φλουοξετίνη για τις διαταραχές διάθεσης.
Η ιατρική βιβλιογραφία αναφέρει ότι τα ποσοστά ανταπόκρισης για πολλά φάρμακα είναι μόνο μεταξύ 50-75%. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μια πιθανότητα ότι ως και το ήμισυ των συνταγών που λαμβάνουν οι ασθενείς να μην λειτουργούν όπως προβλέπεται.
Επιπλέον, οι ανεπιθύμητες αντιδράσεις φαρμάκων (ADR) είναι η τέταρτη κύρια αιτία θανάτου και υπολογίζεται ότι κοστίζουν 136 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Δεδομένου ότι το DNA ενός ασθενούς μπορεί να αντιπροσωπεύει έως και 95% του τρόπου με τον οποίο ανταποκρίνεται σε ένα φάρμακο, ένα φαρμακογενετικό DNA Test μπορεί να βοηθήσει στην καθοδήγηση καλύτερης συνταγογράφησης φαρμάκων προς όφελος των ασθενών.
Οφέλη από τη φαρμακογονιδιωματική :
– αποτελεσματική εξοικονόμηση κόστους
– πρόβλεψη και πρόληψη ανεπιθύμητων αντιδράσεων των φαρμάκων
– μειωμένες νοσηλείες λόγω αναποτελεσματικότητας φαρμακευτικής αγωγής
– μειωμένος κίνδυνος φαρμακευτικών αλληλεπιδράσεων
Η φαρμακογονιδιωματική φέρνει το μέλλον στο σήμερα με εξατομικευμένες παρεμβάσεις που προλαμβάνουν παθήσεις , συνεισφέρουν στην προαγωγή υγείας και στη βέλτιστη θεραπευτική προσέγγιση για την αντιμετώπιση χρονίων και οξέων παθήσεων.
Κωνσταντίνος Νικητίδης MD
1. Fiers W, Contreras R, Duerinck F, Haegeman G, Iserentant D, Merregaert J, Min Jou. et al. Complete nucleotide sequence of bacteriophage MS2 RNA: primary and secondary structure of the replicase gene. Nature. 1976;260(5551):500–507. [PubMed] [Google Scholar]
2. Sanger F, Air GM, Barrell BG, Brown NL, Coulson AR, Fiddes CA, Hutchison CA. et al. Nucleotide sequence of bacteriophage phi X174 DNA. Nature. 1977;265(5596):687–695. [PubMed] [Google Scholar]
3. Min Jou, Haegeman G, Ysebaert M, Fiers W. Nucleotide sequence of the gene coding for the bacteriophage MS2 coat protein. Nature. 1972;237(5350):82–88. [PubMed] [Google Scholar]
Goldstein, D. B., et al. Pharmacogenetics goes genomic. Nature Reviews Genetics 4, 937–947 (2003) doi:10.1038/nrg1229 (link to article)
Haga, S. B., & Burke, W. Using pharmacogenetics to improve drug safety and efficacy. Journal of the American Medical Association 291, 2869–2871 (2004)
